چکیده

در میان مسائل انسان‌شناسی، مسئله کمال انسان و نیز راه رسیدن به آن که از طریق افعال اختیاری انسان حاصل می‌شود، اهمیت ویژه‌ای دارد و این افعال وقتی در کمال او مؤثر است که به نشان تبعیت الهی متصف گردد. پرسش اساسی این پژوهش آن است که کمال آدمی با بنده خدا بودن چه ارتباط و پیوندی دارد و به عبارت دیگر نقش عبودیت انسان در کمال او چیست؟ از آنجا که اندیشمندان، ساحت‌های وجودی انسان را به سه ساحت بینشی، گرایشی و توانشی تقسیم‌بندی نموده‌اند، لذا اثرگذاری عبودیت در هر یک از جنبه‌ها و ساحت‌های سه‌گانه وجودی انسان را به روش توصیفی- تحلیلی- تفسیری از حیث واجد شدن فعلیت اخیرش از منظر آیات قرآن، در این رساله بررسی کرده‌ایم. با تفسیر موضوعی آیات مربوط نتایج زیر حاصل شد: براساس آیات کریمه قرآن، می‌توان گفت که عبودیت در هر سه ساحت وجودی انسان اثرگذار بوده و در کمال انسان مؤثر است. به طوری که در ساحت بینشی، تأثیر عبودیت در آن دسته از معرفت‌هایی که موجبات کمال او را فراهم می‌آورند، کاملا ایجابی است و موجب گسترش نگاه توحیدی، تثبیت و ارتقای بینش ولایت‌پذیری، فرجام‌شناسی و بصیرت و همچنین تعدیل نگاه به خود و ایجاد نگاه مثبت به دیگران می‌شود. در ساحت گرایشی نیز، عبودیت می‌تواند به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار بر تمایلات و انگیزش‌های آدمی، در ایجاد، جهت‌دهی، تقویت و خیزش تمایلات متعالی انسان نقش مؤثّر داشته باشند؛ انگیزش‌های ارزشمندی که موجبات قرب الهی را برای انسان فراهم می‌آورند، از جمله تقویت ایمان، محبت به خداوند، پندپذیری و هدایت و عفت‌طلبی؛ همچنین می‌تواند برخی انفعالات و حالات احساسی نامطلوب آدمی مانند دلهره و اضطراب‌های درونی را مهار و تضعیف نماید. عبودیت در ساحت توانشی هم از طریق قدرت‌افزایی در زمینه‌های ارتقای قدرت روحی، تقویت قدرت بر ثبات قدم در مسیر حق، تحکیم قدرت بر صبر در برابر ناملایمات و تسلط بر نفس موجبات کمال آدمی را فراهم می‌کند.

کلیدواژه‌ها: عبودیت، آثار عبودیت، کمال انسان، کمال بینشی، کمال گرایشی، کمال توانشی.