چكيده

قرآن کتابي است که براي هدايت انسانها به کمال مطلوب آنها از طرف خداوند،  نازل شده است؛ ولي از آنجايي که انسانها در مسير هدايت با هم‌‌ديگر فرق دارند دستورات هدايتي آنها هم متفاوت است. لايه‌هاي ظاهري آن براي هدايت عموم مردم است ولي لايه‌هاي زيرين آن مخصوص کساني است که آن مراحل اوليه‌ي هدايت را پشت سر گذاشته‌اند و به دنبال راهي براي پيمودن مراحل عالي‌تر هستند؛ باطن قرآن براي هدايت کردن اين دسته از افراد است.

مراحل عالي و بهترين فهم از معاني باطني قرآن مخصوص اهل بيت عصمت و طهارت است و انسانهاي ديگر هم اگر بتوانند خودشان را به اهل بيت نزديک کنند به اندازه‌اي که شبيه اهل بيت(ع) هستند مي‌توانند از معاني باطني قرآن بهره‌برداري کنند. بهره‌برداري از باطن قرآن بدون حساب و کتاب نيست؛ بلکه همان‌طور که استفاده از ظاهر قرآن به قواعد و مبانيي نياز دارد استفاده از باطن قرآن هم نيازمند قواعد و مباني ويژه‌ي خود است.

ميبدي براي دست‌يابي به معاني باطني قرآن به يک دسته از مباني تکيه زده است که مي توان موارد زير را جزء آن مباني شمرد:

1. داراي مراتب بودن قرآن، عالم و انسان: يعني اينکه خداوند دو کتاب تدوين و تکوين خلق کرده است که اين دو کتاب بر همديگر منطبق هستند و کتاب تکوين خداوند داراي دو صورت اجمال و تفصيل است که کل جهان، صورت تفصيلي آن و انسان هم صورت اجمالي آن است.
2. امکان فهم معاني باطني قرآن: معاني باطني قرآن قابل فهم است و گرنه قرآن داراي يک بخش عمده‌اي خواهد بود که به درد هيچ کسي نخواهد خورد.
3. عدم تنافي معاني باطني با معناي ظاهري آيات: معاني باطني آيات قرآن با معاني ظاهري آن سازگار بوده و بين آنها تنافيي وجود ندارد.
4. مطابقت معاني باطني با مجموع آيات: از آنجايي که معتقديم قرآن از جانب خداوند حکيم و عليم نازل شده است اجزاي مختلف قرآن با همديگر سازگار است و هيچ تنافي بين آيات مختلف قرآن وجود ندارد. فهم معاني باطني قرآن هم اين‌گونه است و فهم باطني قرآن با قانون حاکم بر کل آيات سازگار است.
5. عدم منافات معاني باطني آيات با براهين عقلي : همان طوري که فهم معاني ظاهري قرآن با ميزان عقل سنجيده مي‌شود تا مخالف براهين قطعي عقلي نباشند تأويل معاني باطني قرآن هم از اين قاعده مستثنا نيست بلکه عقل در مورد آنها هم حکم فرماست.
6.  روح واحد داشتن معاني طولي و وضع الفاظ براي آن روح معنا: الفاظ داراي يک روحي هستند که براي آنها وضع شده‌اند.

واژگان كليدي: ميبدي, تفسير عرفاني, مباني تفسير.