چكيده

تفسير موضوعي روشي نو در تفسير قرآن است. هرچند دانشمندان علوم قرآني با يکسري معيارها، مسايلي را براي آن در نظر گرفته‌اند؛ ولي تاکنون در راستاي تأليف، تنقيح و ضوابط تفسير موضوعي بزرگان به ويژه: آيات عظام شهيد سيد محمدباقر صدر(قدس سره) و استاد محمد تقي مصباح يزدي (دامت برکاته) تلاش شاياني صورت نگرفته است. نوشتار حاضر، شامل سه فصل و يک خاتمه است. فصل آغازين آن کليات است فصل‌هاي دو و سه نيز به ترتيب، به تبيين تفسير موضوعي از ديدگاه شهيد آيه‌الله سيدمحمدباقر صدر و آيه الله مصباح يزدي پرداخته است و مباحثي نظير: تعريف تفسير موضوعي، مؤلفه‌ها، روش و مراحل، نقش تجربيات بشري در تفسير موضوعي، مزايا، شروط و مباني مفسر موضوعي ويژگي‌هاي روشي هر يک از جمله آسيب‌ها را مورد بحث قرار داده است. شروع از واقعيت خارجي و در نهايت ختم به قرآن و تلفيق تجربيات بشري با قرآن کريم همراه با استنطاق و محاوره با آن، از مشخصه‌هاي تفسير موضوعي شهيد صدر است که تنها در يک نوع تفسير خلاصه مي‌شود. از نگاه وي تفسير موضوعي بر دو رکن قرآن و از يک سو و دانش‌هاي بشري از سوي ديگر استوار است که از تلفيق آن دو، ساختار يگانه‌اي به نام نظريه استخراج مي‌شود. فرايندي فکري در موضوعي خاص که معمولا با سوالي آغاز و تا دستيابي به جواب ادامه مي‌يابد؛ و مفسر طي آن آيات را بر اساس موضوعات دسته‌بندي مي‌کند و مفاهيم آنها را با در نظر گرفتن رابطه ميان آنها به دست مي‌آورد؛ از مشخصات تفسير موضوعي آيه الله مصباح است. بررسي موضوع از يک بعد، نوعي تفسير موضوعي و بررسي آن از تمام ابعاد، نوعي کاملي از تفسير موضوعي است؛ از ديدگاه وي قرآن و سنت فقط رکن تفسير است و دانش و تجربيات بشري صرفا نقش (علوم مورد نياز) مفسر را ايفاء مي‌کنند. اين تحقيق، زمينه بررسي و مقايسه روش تفسير موضوعي آن دو مفسر و نيز روش تلفيقي کاملتري را در تحقيقات آتي مهيا مي‌کند.