چكيده

يکي از واژگان مهم و محوري در فرهنگ و جهان‌بيني قرآن كريم «عصيان»است. اين نوشتار در صدد تبيين جايگاه معنايي عصيان با روش معناشناسي تاريخي و توصيفي  مي‌باشد. در معنا شتاسي تاريخي به معناي اصلي ماده‌ي عصيان با استناد به متون اصيل عرب و اشعار جاهلي و تفاسير  توجه شده است و به اين نتيجه  مي‌رسيم كه عصيان در اصل لغت به معناي«مخالفت کردن و خارج شدن از اطاعت پذیری و نافرمانی» مي‌باشد. واين معنا لغوي در همه بافتها و سياق‌ها‌ي قرآني و درتاريخ تا امروز حفظ شده است.اين واژه نسبت به همه‌ي واژگان هم‌سو و قريب‌المعني مانند اثم، جرم، حنث، حوب،خطيئه و ذنب يك وجه جامعي داشته و عام است به گونه‌اي كه همه‌ي اين واژگان از مصاديق آن شمرده مي‌شود.در معناشناسي توصيفي نيز با بررسي ارتباط معنايي عصيان با واژگان هم‌نشين و جانشين در مي‌يابيم كه عصيان در كاربرد وحياني بر محور هم‌نشيني با واژه‌هايي مانند كفر، اثم، كذب و غير آن و بر محور جانشيني با واژگاني مانند فسق، طغيان ارتباط وثيقي دارد و در يك حوزه‌ي معنايي قرار مي‌گيرد. عصيان در مقابل طاعت قرار دارد و به معناي «عدم طاعت» است.

كليد واژه‌ها: معناشناسي، عصيان، حوزه‌ي معنايي، رابطه‌ي هم‌نشيني واژه‌ها، رابطه‌ي جانشيني، رابطه‌ي تقابل واژه‌ها.