چکیده:

در تفهیم و تفهم عقلائی معمولا از عبارات و جملات استفاده می شود، عبارات و جملات از واحد های معنایی به نام کلمه یا واژه تشکیل یافته اند. یکی از مراحل کشف مراد و مقصود گوینده، شناسایی معانی واژگان به کار رفته در عبارات و جملات است. عقلاء برای تحقق این امر، به منابع معتبری که دربردارندۀ کاربردهای معنایی واژگان باشد مراجعه نموده و با بکارگیری قواعد و ضوابط معینی مقصود گوینده را کشف می نمایند. قرآن کریم نیز برای ارائۀ پیام های خود همان روش محاورۀ عقلایی را برگزیده است، از این رو مراجعۀ به منابع معتبر و نیز رعایت قواعد و ضوابط مشخصی در کشف مراد و مقصود الهی از مفردات آن، که مهمترین عنصر در فهم آیات قرآن است، لازم و ضروری است. منابع فهم مفردات عبارتند از: قرآن کریم، روایات معصومان(ع)، سخنان صحابه، فرهنگ های لغت و متون کهن مانند اشعار عرب؛ قرآن کریم معتبرترین منبع از حیث سند و دلالت، و نیز کار آمد ترین آنها در کشف مراد الهی از مفردات آن به شمار می آید. روایات معتبر معصومان(ع) نیز پس از حصول اطمینان به صدور آن از ناحیۀ معصوم(ع) بهترین منبع درکشف معنای واژگان کتاب الهی پس از قرآن است؛  چراکه معصومان(ع) معلمان و آگاهان به تمامی قرآن اند.آن بخش از سخنان صحابه که فارغ از نظرات  شخصی و اجتهادی بوده و نیز دربردارندۀ مفاهیم واژگان در عصر نزول باشد، در صورت وثاقت، برای کشف معانی واژگان قرآن قابل استفاده است. مراجعۀ به فرهنگ های لغت که حاوی معانی زمان نزول بوده و خبره بودن و وثاقت نویسندگان آنها محرز است، لازم وضروری است. اشعار عرب نیز به عنوان یکی از منابع لغوی باید در کشف کاربردهای واژگان مورد استفاده قرار بگیرد.  فهم مفردات قرآن باید طی سه مرحلۀ مقدماتی، میانی و نهایی صورت بگیرد که عبارتند از: الف. مرحلۀ مقدماتی؛ 1- ریشه یابی واژه 2- توجه به ساختار لفظ. ب . مرحلۀ میانی؛ 1-  جمع آوری کاربردهای زمان نزول 2- تفکیک میان معانی موضوع له و مصادیق آنها 3- توجه به اشتراک لفظی و معنوی 4- توجه به حروف اضافه 5- توجه به حقیقت قرآنی 6- توجه به متضادها 7- توجه به مرتبط ها 8- در نظر گرفتن مصادیق عالی . ج. مرحلۀ نهایی؛ 1- توجه به قرائن مانند:  سیاق ، فضای نزول، فضای سخن. 2-  براهین عقلی؛ 3-  آیات دیگر؛ 4- روایات.

واژگان کلیدی: مفردات قرآن، معناشناسی مفردات قرآن، قواعد معناشناسی مفردات قرآن، منابع معناشناسی مفردات قرآن.