چکیده

انسان در اصل وجود، بقاء و در همه حال نیازمند به خداست؛ زیرا کاملاً به خدا وابسته و عین ربط است: «یا أَیهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِی الْحَمِید» نیازهای مادی انسان بارزترین نیازهای او به‌شمار می‌آیند. این نیازها دو دسته‌اند: بخشی جنبه حیاتی برای فرد یا نوع انسانی دارند و بقای انسان به برآوردن آن‌ها وابسته است، مانند خوراک، پوشاک، استراحت، تولید نسل و سلامتی. دسته‌ای دیگر از نیازهای انسان غیرحیاتی بوده و برای رفاه زندگی مادی‌ است، نه بقای آن، مانند مسکن، وسایل زندگی، حمل و نقل و تقویت قوای جسمانی. آیا این نیازها در کمال و سعادت انسان که هدف آفرینش اوست، تأثیر دارند یا نه؟ با عنایت به حکیمانه بودن خلقت خداوند، به یقین وجود این نیازها در انسان، متناسب با مسیر بندگی، کمال انسان و قرب الاهی است. شناخت حکمت و فلسفه وجود نیازهای مادی، در خودشناسی و در سرنوشت و سعادت ابدی انسان و نیز در علوم دیگر ازجمله علوم انسانی اثری قابل‌توجه و بی‌بدیل دارد. این پژوهش بر آن است که به روش توصیفی ـ تحلیلی و جستجو در قرآن کریم و روایات تفسیری به شیوه تفسیر موضوعی روش‌مند، نظر قرآن کریم در این مسئله را استخراج کند. بررسی و تحقیق قرآنی نشان می‌دهد که وجود این نیازها و تأمین آن‌ها از طریق تأثیر بر شناخت، گرایش و کنش انسان، در کمال وی نقش دارد. نیازهای مادی در بعد شناخت، زمینه‌ساز یادکرد‌ نعمت‌های الاهی، تشویق به تفکر در آن‌ها، یاد خداوند، توجه به او به‌عنوان مسبب الاسباب و درک نیازمندی ذاتی انسان می‌شوند. در بعد گرایشی زمینه خضوع، تقوا و قناعت را فراهم می‌آورند. هم‌چنین در بعد کُنشی انسان، مقدمه بروز مظاهر بندگی، تلاش برای کسب روزی حلال، شکرگزاری منعم و انجام عمل صالح می‌شوند. در مجموع این امور کمال و سعادت انسان را در پی خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها: کمال انسان ـ نیازهای مادی ـ تأمین نیاز مادی ـ کارکرد نیاز مادی ـ کمال بُعد بینشی ـ کمال بعد گرایشی ـ کمال بعد کُنشی.