چکیده:

توبه از آموزه‌های دینی و قرآنی است که نقش انکارناپذیری در کمال و سعادت ابدی انسان دارد.

این تحقیق در پی پاسخ به این پرسش است که توبه چه نقشی در کمال انسان در ابعاد مختلف آن دارد. ابعاد وجودی انسان به سه بعد بینشی، گرایشی و رفتاری، قابل‌تقسیم است؛ نگارنده به شیوه نقلی تحلیلی و به روش تفسیر موضوعی، به دنبال تبیین نقش توبه در این سه بعد از منظر قرآن است؛ طبق آیات کریمه قرآن می‌‌توان گفت که توبه در ابعاد سه‌گانه کمال انسان اثرگذار است.

با توبه برای انسان بصیرتی حاصل می‌شود که مسیر هدایت خود را بازمی‌یابد، زشتی و نافرجامی گناه و حسن و خوش‌عاقبتی طاعت را درک می‌کند، درکی عمیق‌تر نسبت به اسماء حسنای الهی نظیر توابیت، رحیمیت و مجیب بودن خداوند پیدا می‌کند؛ همچنین توبه، بینش انسان را نسبت به مقام توحیدی و منزلت شفیعان الهی ارتقاء می‌بخشد.

از سوی دیگر توبه در ارتقای گرایش‌های انسانی نیز مؤثر است؛ توبه موجب فزونی محبت نسبت به خداوند می‌شود، شهوات وامیال انسان را در جهت کمال او سامان می‌دهد، غم و اندوه انسان را که به‌واسطه گناه برای او پدید آمده، برطرف می‌کند و امید به فوز و فلاح را در انسان بیشتر می‌کند.

همچنین توبه، به‌تناسب گناه، زمینه اصلاح رفتارهای انسان را در جهت کمال او فراهم می‌سازد؛ انسان توبه‌کار، حق را تصدیق می‌کند و در برابر آن تسلیم می‌شود؛ حقایقی را که کتمان کرده، آشکار می‌کند و به تبیین آن می‌پردازد؛ به ریسمان خدا چنگ می‌زند و اخلاص در عمل را سرلوحه رفتارهایش قرار می‌دهد؛ اگر پیش از توبه به آستان طاغوت پناه می‌برده و بندگی آنان را می‌کرده، پس از توبه فقط سر تسلیم به آستان الهی فرود می‌آورد و در مقابل فشار طاغوتیان پایمردی می‌کند؛ برپایی نماز و ادای زکات نیز از دیگر رفتارهای شایسته اهل توبه است؛ همچنین رعایت انصاف، شکر نعمت‌های الهی، عدالت ورزی در میان خانواده، رعایت حرمت دیگران و ترک گناه و عدم اصرار آن خصلت‌ها و رفتارهایی است که توبه زمینه بروز آن‌ها را در انسان فراهم می‌کند و همه این رفتارها زمینه‌ساز کمال انسان و نیل او به قرب الهی است.

کلید واژها: توبه، آثار توبه، نقش توبه در کمال، کمال انسان، کمال بینشی، کمال‌گرایشی، کمال رفتاری