چکیده

تحقیق حاضر در صدد است تا راهکارهای قرآن در ترجیح امیال متزاحم را بررسی کند. غایت آفرینش انسان و جهان، رسیدن آدمیان به کمال است و بی‌شک مسأله‌ی چیستی کمال انسان و چگونگی تحقق آن از اهم مباحث انسان‌شناسی است و وصول انسان به کمال، با توجه به این که موجودی مختار و دارای امیال متنوع و متزاحم است در گرو تسلط عملی وی بر امیال است و تسلط بر امیال و مدیریت آگاهانه امیال، تحقق نمی‌یابد مگر در پرتو شناخت میل‌های گوناگون و اقسام تزاحم امیال. برای توسعه شناخت در افق امیال، تقسیماتی برای امیال ارائه شده که بهترین آنها، تقسیم امیال بر اساس ابعاد سه‌گانه نفس یعنی «میل به بقاء»، «میل به کمال» و «لذت‌جویی» و تقسیم امیال به امیال جسمانی و امیال متعالی سطح عالی و سطح نازل است. تزاحم در بین این امیال به گونه­های مختلفی امکان دارد مانند تزاحم بین امیال جسمانی و امیال متعالی سطح عالی یا تزاحم بین امیال متعالی سطح نازل و امیال متعالی سطح عالی. عوامل نادرستی همچون نفس اماره، عادت و راحت‌طلبی باعث ایجاد تزاحم بین امیال می‌شود که باید با معیارهای صحیحی این تزاحم حل گردد. قرآن کریم معیارهای گزینش امیال را با تمرکز بر معیار محوری «لذت‌بخش‌تر بودن» در قالب سه معیار «کیفیت لذت»، «کمیت لذت» و کمال‌آفرینی لذت» بیان می‌کند و در همه این معیارها ترجیح لذت‌های معنوی بر لذت‌های مادی حاکم است. راهکارهای قرآن در ترجیح امیال متزاحم را می­توان به دو گونه دسته‌بندی کرد: یکی «ایجاد میل»، «تقویت میل» و «جهت‌دهی میل» و دیگری راهکارهای علمی، شناختی و عملی. در راهکارهای عملی راهکارهای جوانحی مثل مبارزه با نفس و کنترل هیجان شهوت و غضب و راهکارهای جوارحی مثل تقوا، نماز و انس با قرآن، قابل استفاده است.

کلیدواژگان: قرآن، تزاحم امیال، معیار گزینش امیال، راهکارهای تزاحم امیال، تفسیر موضوعی