چکيده

  مسئلة «رابطة باطن با ظاهر قرآن» یکی از مسائل مهمّ در حوزة معناشناسی قرآن کریم به شمار می‌آید؛ اتّخاذ هر موضعی در این عرصه، تأثیر چشمگیری در فهم مراد الهی از کلمات و آیات آن دارد. در پرتو این مسئله، دو سؤال مهمّ مطرح است: 1- آیا بین دو لایة باطنی و ظاهری آیات قرآن، ارتباطی وجود دارد یانه؟ 2- در صورت مثبت بودن پاسخ، آیا نوع آن محدود به ارتباطی ویژه و منحصر در نوع خاصّی از ارتباطات زبان شناختی (معناشناختی)؛ از قبیل: رابطة وضعى (دالّ و مدلولی)، مفهوم‏ و مصداقی، مثل و ممثّلی است؛ یا فراگیر و متنوّع است؟ هدف اساسی از انجام این تحقیق که در قالب سه فصل تدوین یافته است، چیزی جز ارائة پاسخی دقیق، گویا و مستند به این دو پرسش مهمّ نمی‌باشد. در فصل اوّل این رساله، به دو بحث کلّیّات تحقیق و مفهوم شناسی واژگان مرتبط با عنوان رساله و زیر مجموعه‌های مربوط به آن دو پرداخته است. فصل دوّم، ضمن واکاوی دیدگاه‌های مخالف و موافق با وجود ارتباط بین باطن و ظاهر قرآن، تعیین مدافعان هریک از آن‌ها در طول قرون گذشته و معاصر، ذکر ادلّة آنان؛ به تبیین نظریّة مقبول در این حوزه (حتمیّت برقراری رابطه بین دو ساحت معنائی باطن و ظاهر قرآن) و تشریح ادلّة عقلی، قرآنی و روایی آن و نیز بیان نتایج برآمدة از آن مي‌پردازد. تلاشمان در فصل سوّم بر این است تا مخاطبان، با مهمترین دیدگاه‌های مطرح شده در جهت تعیین نوع ارتباط بین دو ساحت یاد شده (دیدگاه معتقد به ارتباط مطابقی طولی و دیدگاه معتقد به رابطة التزامی)، و نیز با مجموعة مباحث مربوط به آن‌ها آشنا گردند. در خلال همین فصل، پس از طرح نظریّة مورد قبول در این مسئله؛ مبنی بر عدم انحصار ارتباط مذکور در نوع خاصّی از ارتباطات وضعی مطابقی طولی و یا التزامی و فراگیر بودن آن، به ذکر مستندات روائی این نظریّه، و بیان آثار آن پرداختیم. در بخش پایانی (خاتمه) رساله هم، پس از اشاره به اساسی‌ترین نتایج این تحقیق؛ سخن را با ارائة چند پیشنهاد نظری و عملی در جهت توسعة کمّی و کیفی بحث پیرامون عنوان رساله، به پایان بردیم. روش ما در انجام این تحقیق به جهت پررنگ بودن صبغة قرآنی و حدیثی آن، کتابخانه‌ای است. البتّه اعمال این روش، با مراجعه به متون مختلف تفسیری و غیره و با بهره گیری از روش متقن تفسیری، روایی، عقلی و تحلیلی صورت پذیرفته است. 

واژگان‌کلیدی

 باطن قرآن، تأویل قرآن، ظاهر قرآن، تنزیل قرآن، ظاهر بسندگی قرآن، باطن گرایان محض، روابط درون متنی، روابط بینامتنی، رابطة مطابقی طولی، رابطة التزامی.