چکیده

مفهوم اذن یکی از مفاهیم پرکاربرد و کلیدی و کانونی قرآن مجید است که شناخت صحیح معنا و مراد الهی از آن و حقیقت مصادیق آن، در شناخت دقیق‌تر و عمیق‌تر بسیاری از مفاهیم و معارف قرآن، از جمله در فهم و تبیین حقیقت توحید افعالی نقش کلیدی دارد. در این پژوهش، با روش مطالعه کتابخانه‌ای و روش حلّ مسئله توصیفی- تحلیلی، با استفاده از ضوابط تفسیر موضوعی، ضمن ریشه‌یابی و معنا شناسی این مفهوم کلیدی در شبکه مفاهیم قرآنی، معارف مرتبط با اذن در رابطه با نظام هستی، اعم از نظام تکوین و تشریع، استخراج گردیده، ارتباط آنها کشف و نقش و جایگاه آن در نظام تکوین و تشریع عالَم، به دست داده و تبیین شده است. حاصل بررسی نشان می‌دهد که اذن الهی مطرح شده در قرآن بر دو نوع است: اذن تکوینی الهی و اذن تشریعی الهی؛ که هر دو به عنوان فعل خدا، از ارکان مهم و تأثیر گذار در شکل گیری و بقاء نظام تکوین و تشریع عالم می‌باشند. اذن تکوینی، که فقط مختص خداست و معلول ذات و صفات الهی؛ ناظر به هدایت تکوینی (پدیده‌های عالم و ملائکه)، اعطاء اختیار، قدرت و توفیق برای انجام فعل اختیاری، معجزه، کرامت و شفاعت می‌باشد. هر فعلی از هر موجودی سر بزند، وابسته به اذن تکوینی خداست و در واقع هیچ پدیده و فعلی در عالم محقق نمی‌شود و محتمل الوقوع نیست مگر اینکه ورای آن اذن تکوینی الهی وجود داشته باشد. این اذن، در موجود مختار سبب تجلّی شعاعی از انوار صفات الهی از جمله علم، محبت، حیات، و قدرت در او می‌گردد، به گونه‌ای که اراده‌اش در فعلش مؤثر می‌شود؛ و در موجود غیر مختار سبب هدایت تکوینی وی می‌باشد. اذن تشریعی، که اصالتا فقط حق خداست و این حق را هر جا که بخواهد به موجود مختار دیگری واگذار می‌نماید، یکی از مصادیق هدایت تشریعی و یکی از اسباب و موجبات احکام شرعی بوده، فقط به مخلوقات مختار تعلق گرفته و سبب جواز عام شرعی (شامل واجب، مستحب، مباح و مکروه) در افعال اختیاری آن‌ها می‌شود. همچنین کسی که از طرف خدا اذن در چیزی یا امری به او واگذار شده باشد ولایت در اذن داشته، اذن او مانند اذن خدا نافذ است.

کلید‌واژه‌ها:  اذن الهی، نظام هستی، اذن تکوینی، اذن تشریعی، توحید افعالی، ولایت، اراده، اختیار